Γράφει ο Ευθ. Βαζαίος

Ο χειμώνας 2015-2016 ήταν για τα Χιονοδρομικά Κέντρα (ΧΚ) από τους χειρότερους της τελευταίας δεκαετίας. Τι έφταιξε γι’ αυτό;

Το φαινόμενο El Niño που εκδηλώθηκε αρκετά έντονα αυτό το χειμώνα;

Οι εξαιρετικά αρνητικές τιμές του δείκτη της Αρκτικής Ταλάντωσης που βυθίστηκε σε ιστορικά χαμηλά κατά τη διάρκεια των τριών πρώτων εβδομάδων του Ιανουαρίου;

Ο συνδυασμός των δυο, τίποτα από τα δυο;

Τα συστήματα καιρού είναι κατ’ εξοχήν χαοτικά, με την έννοια ότι παρουσιάζουν εξαιρετική ευαισθησία στις αρχικές συνθήκες, γεγονός που τα καθιστά εγγενώς απρόβλεπτα σε μακρά χρονική περίοδο. Το ‘φαινόμενο της πεταλούδας’ είναι μια ποιητική μεταφορά για το φαινόμενο της ευαίσθητης εξάρτησης ενός συστήματος από τις αρχικές συνθήκες. Σύμφωνα με μια από τις δημοφιλείς διατυπώσεις “αν μια πεταλούδα κινήσει τα φτερά της στον Αμαζόνιο, μπορεί να φέρει βροχή στην Κίνα”, ή «…αντάρα στο Χελμό» θα λέγαμε εμείς! Διαφορετικές παραλλαγές εκφράζουν ουσιαστικά την ίδια ιδέα: μια απειροελάχιστη μεταβολή στη ροή των γεγονότων οδηγεί μετά από την πάροδο αρκετού χρόνου σε μια εξέλιξη της ιστορίας του συστήματος δραματικά διαφορετική από εκείνη που θα λάμβανε χώρα, αν δεν είχε συμβεί η μεταβολή. Σύμφωνα με τους μετεωρολόγους αξιόπιστη μακροχρόνια πρόγνωση του καιρού είναι πρακτικά αδύνατη, σε πλήρη διάψευση λαϊκών δοξασιών, όπως τα μερομήνια !

Αυτό που μπορεί να προβλεφθεί με βεβαιότητα είναι ότι θα ακολουθήσουν και άλλοι δυσμενείς χειμώνες. Ό,τι έχει συμβεί στο παρελθόν, νομοτελειακά θα επαναληφθεί και στο μέλλον. Πρέπει λοιπόν να μάθουμε να ζούμε με «κακούς» χειμώνες, ή καλύτερα πρέπει να είμαστε προετοιμασμένοι για καταστάσεις που αναπόφευκτα συμβαίνουν, σύμφωνα με την εμπειρία μας, κάθε 6-8 χρόνια.

Θα συγκρίνουμε τον πρόσφατο χειμώνα 2015-16 με αυτόν του 2011-12 που είναι μέχρι σήμερα η απόλυτα καλύτερη σεζόν στα χρονικά του ΧΚ Καλαβρύτων. Ο χειμώνας 2015-16 χαρακτηρίστηκε από υψηλότερες θερμοκρασίες και ισχυρότερους ανέμους. Η μέση θερμοκρασία υγρού θερμομέτρου ήταν κατά μέσον όρο 5 ^οC υψηλότερη, με αποκορύφωμα αυτή του Φεβρουαρίου 2016, που ήταν κατά 10 ^οC υψηλότερη από την αντίστοιχη του 2012 (Εικόνα 1). Η θερμοκρασία υγρού θερμομέτρου είναι ιδιαιτέρως σημαντική, αφού για να «πιάσει» το χιόνι στο έδαφος και να διατηρηθεί υπό στερεά μορφή, θέλουμε αυτή η θερμοκρασία να είναι το δυνατόν χαμηλότερη. Το μέσο επίπεδο παγοποίησης ήταν κατά 650 μέτρα υψηλότερο από αυτό του 2011-12 με αποκορύφωμα τον Φεβρουάριο 2016 που ήταν κατά 1300 μέτρα ψηλότερο από αυτό του ίδιου μήνα του 2012. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα χειρότερη ποιότητα χιονιού, ενώ στις αρχές Ιανουαρίου και στα μέσα Φεβρουαρίου είχαμε βροχοπτώσεις στη Στύγα, πράγμα εξαιρετικά σπάνιο για την εποχή.

Οι υψηλές για την εποχή θερμοκρασίες συνοδεύτηκαν από ισχυρούς και θυελλώδεις ανέμους, με διπλή δυσμενή επίπτωση πρώτα στο χιόνι που οι σφοδροί άνεμοι δυσχέραναν τη διαχείρισή του  και δεύτερον στη λειτουργία των αναβατήρων.

Το 2011-12 μόνο 5% του χιονιού έπεσε με ισχυρούς και θυελλώδεις ανέμους, ενώ το 2015-16 το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 35% (!). Δηλαδή περισσότερο από το ¹/₃ του χιονιού έπεσε υπό συνθήκες χιονοθύελλας. Η λειτουργία των αναβατήρων από το άλλο μέρος έδωσε μόνο 53 εν δυνάμει ημέρες χιονοδρομίας, έναντι 72 ημερών το 2011-12, δηλαδή λιγότερες κατά το ¼ περίπου.

Συνοψίζοντας θα λέγαμε ότι οι σφοδροί άνεμοι και οι σχετικά υψηλές θερμοκρασίες κατέστησαν τη διαχείριση του χιονιού δύσκολη, ενώ οι βροχές του Ιανουαρίου και του Φεβρουαρίου προκάλεσαν μεγάλη φθορά στην χιονοκάλυψη των πιστών, αλλά και καταρράκωσαν το ηθικό του προσωπικού. Ο Μάρτιος είχε αρκετές χιονοπτώσεις και η κατάσταση θα μπορούσε υπό προϋποθέσεις να έχει μερικώς σωθεί, όπως έγινε στο ΧΚ Παρνασσού.

Για να ανταπεξέλθουμε σε καταστάσεις σαν αυτές που ζήσαμε το χειμώνα 2015-16, χρειαζόμαστε γνώση και εξοπλισμό, παρά ουτοπικές εξαγγελίες περί αποθηκών χιονιού(!). Τα ΧΚ καταφεύγουν στην παραγωγή και διαχείριση χιονιού – snow farming – που γίνεται είτε με ενεργητικό, είτε με παθητικό τρόπο, είτε και με τους δυο. Ο ενεργητικός τρόπος έγκειται στη χρήση συστημάτων τεχνητής χιόνωσης. Πρόκειται για μια μέθοδο που είναι ευρέως διαδεδομένη στις προηγμένες χιονοδρομικά χώρες, απαιτεί όμως σημαντικές υποδομές, άρα επενδύσεις. Η παθητική παραγωγή και διαχείριση του χιονιού, αντίθετα, γίνεται χωρίς μηχανήματα, κυρίως με χιονοφράχτες που χρησιμοποιούνται για να δημιουργήσουν ανεμοσούρια και να μαζέψουν χιόνι σε προεπιλεγμένες περιοχές, περισσότερο απ’ όσο θα μαζευόταν με φυσικό τρόπο. Πρόκειται για την ίδια τεχνική που εφαρμόζεται για διαφορετικό λόγο στους αυτοκινητοδρόμους, προκειμένου να τους κρατήσουν καθαρούς από το χιόνι που φέρνουν οι χιονοθύελλες. Το χιόνι που συσσωρεύεται με τη βοήθεια των χιονοφραχτών, διασκορπίζεται ύστερα και διαστρώνεται στις πίστες με τους χιονοστρωτήρες.

Οι χιονοφράχτες, που τοποθετούνται κάθετα στην κατεύθυνση του ανέμου, κατασκευάζονται σε διάφορους τύπους, αλλά αυτός που χρησιμοποιείται συνήθως στα ΧΚ είναι ο ελαφρύς αλλά ισχυρός και ευέλικτος δικτυωτός πλαστικός φράχτης που μεταφέρεται και τοποθετείται σχετικά εύκολα από το προσωπικό του ΧΚ. Έχει ύψος περίπου 1,20 m και αραιότητα 50%. Χρησιμοποιούνται και σταθεροί ξύλινοι φράχτες μεγαλύτερου ύψους αλλά με την ίδια αραιότητα, που τοποθετούνται κάθετα στη κυρίαρχη διεύθυνση του ανέμου. Οι επικρατέστεροι άνεμοι στο Χελμό είναι δυτικής συνιστώσας που σημαίνει ότι ένας σταθερός χιονοφράχτης πρέπει να τοποθετηθεί περίπου κατά τον άξονα Βορρά – Νότου. Η ανάπτυξη των χιονοφραχτών στα κατάλληλα κάθε φορά σημεία, ανάλογα με την κατεύθυνση του ανέμου και η αξιοποίηση του χιονιού που συσσωρεύεται, είναι μια επίπονη εργασία που απαιτεί πολλές ώρες μόχθου κάτω από αντίξοες συνθήκες. Αξίζει όμως τον κόπο, αφού μια χιονόπτωση 5 π.χ. εκατοστών μπορεί με αυτό τον τρόπο να ενισχύσει τις πίστες ακόμη και με χιόνι 30 εκατοστών!

Οι οικονομικές επιπτώσεις ενός «κακού» χειμώνα, είναι ένα άλλο σοβαρό θέμα που θα άξιζε να το διαπραγματευτούμε ξεχωριστά.

Ευθ. Βαζαίος