Σε απόσταση μόλις 15 χλμ από τα Καλάβρυτα, σε υψόμετρο περίπου 1000 μ. και σε μικρή απόσταση από τα Σουδενά, βρίσκεται ο αρχαιολογικός χώρος των αρχαίων Λουσών. 

 Εκεί σώζονται τα ερείπια μιας από τις γνωστότερες αρκαδικές πόλεις, που σύμφωνα με τις ιστορικές πήγες, ήλεγχε ολόκληρο τον επάνω κάμπο.

Οι ανασκαφές έχουν φέρει στο φως τμήματα του δωρικού ναού της Αρτέμιδος Ημερασίας ή Λουσιάτιδος, που χρονολογείται από τον 3ο αιώνα π. Χ ενώ έχουν ανασκαφεί και τμήματα από το βουλευτήριο, καθώς και μια σημαντική ελληνιστική οικία με κεντρική αυλή. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι το γεγονός, ότι έχει εντοπιστεί η θέση της αρχαίας ακρόπολης αλλά δεν έχει ανασκαφτεί ακόμη.

Όλη η περιοχή έχει κηρυχθεί αρχαιολογικός χώρος, καθώς περιβάλλεται από τα λείψανα της αρχαίας πόλης και προστατεύεται από ενδεχόμενες αλλοιώσεις του τοπίου.

Χτισμένοι στους πρόποδες του Χελμού, οι Λουσοί φημίζονται για την ομορφιά και την ιστορία τους. Αξίζει να θαυμάσει κανείς τους Μυκηναϊκούς τάφους, την αγορά της πόλης και το ναό της Αρτέμιδος Ημερασίας, που έφερε στο φως η σκαπάνη του Αυστριακού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου.

Οι Αρχαίοι Λουσοί υπήρξαν σημαντική πόλη της Αρκαδικής Αζανίας, με Ιερό πανελλήνιας εμβέλειας. Εκτείνονταν στα δυτικά του Λούσιου όρους ή Προφήτη Ηλία και είναι γνωστοί από το 708 π. Χ. από τον Ολυμπιονίκη Ευρύβατο.

Το ιερό της Αρτέμιδος είναι σημαντικό και αποκαλυπτικό εύρημα ενώ η ονομασία «Ημερασία» σημαίνει «αυτή που ημερεύει τα πάντα».

Από τις αρχές του 20ου αιώνα τις ανασκαφές διενεργεί το Αυστριακό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο της Αθήνας, που ανακάλυψε την αρχαία πόλη, στην αγορά της οποίας έχουν έρθει στο φως ο ναός της Αρτέμιδος Ημερασίας αποτελούμενος από ένα κεντρικό ναό και πλάγιες στοές. Ο ναός περιλαμβάνει πρόναο, και άδυτο, έχει πρόσβαση από την ανατολική πλευρά και μέσω μιας πλάγιας πόρτας από την νότια πτέρυγα. Το κτίσμα έχει χαρακτηριστικά κάτοψης Βασιλικής και παρουσιάζει ελάχιστα δωρικά στοιχεία ενός ναού.

Πόσοι άραγε από εμάς τους Καλαβρυτινούς έχουμε επισκεφθεί αυτόν τον εξαίρετο αρχαιολογικό χώρο; Πόσοι γνωρίζουμε την ιστορία του; Έχουμε φροντίσει τουλάχιστον να μάθουν την υπαρξή του και την ιστορία του τα καλαβρυτινόπουλα; Πόσες φορές έχουν επισκεφτεί το συγκεκριμένο χώρο τα σχολεία των Καλαβρύτων;

Μήπως αν δεν ήταν οι Αυστριακοί δεν θα είχαμε στη διάθεσή μας ούτε καν τον περιφραγμένο και παραμελλημένο χώρο του ιερού της Αρτέμιδας; Τι έχουμε κάνει για να αναδείξουμε αυτόν τον χώρο, εμείς οι Καλαβρυτινοί, οι Σουδενιώτες, ή ο Δήμος; Ας σκεφτούμε το πόσο θα είχε αναδειχτεί αυτός ο χώρος αν βρισκόταν σε κάποιο άλλο προηγμένο Ευρωπαϊκό κράτος.  Τι ενέργειες έχουν γίνει από τους κατά καιρούς Δημάρχους για την ανασκαφή της Αρχαίας Ακρόπολης;

Νομίζω ότι πρέπει κάποια στιγμή να αναλάβουμε όλοι τις ευθύνες μας... Για να μην ξυπνήσουμε κάποια μέρα και δούμε τα ιστορικά ευρήματα της περιοχής των Καλαβρύτων να στολίζουν κάποιο ευρωπαϊκό μουσείο. Τότε θα είναι αργά.

Ας πάψουμε επιτέλους να απαξιώνουμε την κληρονομιά των προγόνων μας!

Β. ΑΠΟΣΤΟΛΟΠΟΥΛΟΣ