από το βιβλίο «Ιστορία της Επαρχίας Καλαβρύτων» του Νίκου Σακελλαρόπουλου

Για το θέμα αυτό, που στις μέρες μας έχει ξεσπάσει πολύς θόρυβος λόγω της ταινίας «Καλάβρυτα 1943», ας δούμε τη γράφει στο βιβλίο του ο Νίκος Σακελλαρόπουλος «Ιστορία της Επαρχίας Καλαβρύτων», στο οποίο παραθέτει πολλές αυθεντικές μαρτυρίες:

Θρυλείται ότι κάποιος Αυστριακός ή Αλσατός άνοιξε την πόρτα του σχολείου για να απεγκλωβίσει τα γυναικόπαιδα, με κίνδυνο μάλιστα της ζωής του. Στην αρχή το άτομο αυτό παρουσιαζόταν ως Αυστριακός, καθώς υπήρχε ο μύθος ότι οι αυστριακοί ήταν πιο «ανθρώπινοι» από τους Γερμανούς, ενώ στην πραγματικότητα δεν διέφεραν σε τίποτα. Πολλοί μάλιστα απ’ αυτούς είχαν ασπαστεί το ναζισμό και στις περισσότερες περιπτώσεις, για να δείξουν «καλή διαγωγή», εκδήλωναν συμπεριφορές το ίδιο ή και περισσότερο βάρβαρες.

Αργότερα παρουσιάστηκε ένας Αλσατός, ονόματι Ζαν Λίρο που σε συνέντευξή του στη «Φωνή των Καλαβρύτων» ανέφερε τα εξής: «… Ακούγοντας τις κραυγές των γυναικών και των παιδιών που κρέμονταν στα κάγκελα των παραθύρων και πνίγονταν από τον καπνό έσπευσα χωρίς δεύτερη σκέψη. Ανέβηκα στα σκαλιά για να τους βοηθήσω να διαφύγουν και, ως εκ θαύματος, το κλειδί βρισκόταν ακόμα στην κλειδαρότρυπα. Άνοιξα την πόρτα και το έβαλα στα πόδια, γιατί αν με έβλεπε κανένας Γερμανός, αναμφίβολα θα με εκτελούσε…».

Ο Δημήτρης Καλδίρης στο βιβλίο του η «Πιο Μαύρη Ημέρα της Κατοχής» γράφει: «Ο σκοπός της πόρτας ήταν Αλσατός. Μ’ αυτόν μίλησε η καθηγήτρια Καλπούρου Γαλλικά. Θα κάνω κάτι της είπε που είναι αντίθετο με τη διαταγή που έχω. Θα με σκοτώσουν, το ξέρω. Αλλά η συνείδησή μου δεν μου επιτρέπει να πράξω το αντίθετο. Είμαι κι εγώ πατέρας με πολλά παιδιά. Ο Θεός ξέρει αν τα ξαναδώ. Πράγματι δεν τα ξαναείδε πάλι. Οι Γερμανοί την επομένη τον σκότωσαν. Άφησε την πόρτα ελεύθερη και ξεμπουκάραν έξω τα γυναικόπαιδα». Το 1989 όμως στη Γενική Συνέλευση της «Ένωσης Καλαβρυτινων είπε τα εξής: «…τα περί σωτήρα αυστριακού στρατιώτη είναι θρύλος πλαστός που τότε είχε κάποια σκοπιμότητα τώρα πρέπει να αφαιρεθεί…».

Ο διασωθείς από την εκτέλεση Δημήτρης Νικολαΐδης, που δεν ήταν όμως μέσα στο σχολείο, γράφει: «Ταυτοχρόνως με την εκτέλεση των ανδρών οι Ναζί βάζουν φωτιά στο Δημοτικό Σχολείο για να κάψουν τα γυναικόπαιδα. Οι στιγμές φρίκης είναι απερίγραπτες. Γυναίκες σπάζουν τα τζάμια και κόβουν τα σύρματα. Ένας Αλσατός όμως αξιωματικός τους σώζει ανοίγοντας τη μεγάλη πόρτα, αλλά όπως λέει η φήμη την άλλη μέρα πλήρωσε με τη ζωή του το ανθρωπιστικό τόλμημά του…».

Στην εφημερίδα «Φωνή των Καλαβρύτων» γράφτηκε το 1973 το εξής: «Εκεί έσπασε και η καρδιά του επικεφαλής της φρουράς του σχολείου, που δεν κράτησε και διέταξε να τα αφήσουν να φύγουν: Για να τον εκτελέσουν αμέσως οι επικεφαλής για την «παρακοή» του. Ο θρύλος τον θέλει Αλσατό, όχι Γερμανό. Για μας, ήταν μόνο άνθρωπος…».

Ο αείμνηστος, όμως, Θ. Παπαβασιλείου που ήταν μεταξύ των υπερήλικων που βρίσκονταν έγκλειστοι με τα γυναικόπαιδα στο σχολείο, δεν είπε τίποτα σχετικό. Στην έκθεσή του αναφέρει: «Καθ’ ην όμως ώραν εκαίοντο οι οικίαι και εξετελέσθησαν οι άρρενες, οι γυναίκες και κάτω των 14 ετών παιδιά και 9 γέροντες ευρισκόμεθα εντός των αιθουσών του διδακτηρίου μη επιτρεπόμενης της εξόδου εις ουδένα. Ένεκα όμως του μεγάλου καπνού και καιομένων οικιών και σχετικής ομίχλης, ήταν αδύνατο να αντιληφθεί τις που μεταφέρθηκαν οι άνδρες και τα παιδιά άνω των 14 ετών . Άμα όμως τω ακούσματι των πυροβολισμών και φωνή ως δι ηλεκτρισμού διεδόθη ότι εφονεύθησαν οι άνδρες οπότε εν αλλαλαγμοίς και χειρονομίες ώθησαν οι γυναίκες τη θύρα και εξήλθαν κατευθυνθείσαι προς την έξοδο, παρά τα απειλάς των εκεί ευρισκομένων στρατιωτών, προταξάντων τα όπλα…».

Ο αρχιμανδρίτης Θεόκλητος Φεφές, 14χρονος τότε, που ήταν μέσα γράφει στο βιβλίο του «Θυμισες»: «Το ένστικτο της αυτοσυντήρησης μας έσπρωξε όλους προς την κλειστή πόρτα. Την πιέζαμε για να ανοίξει…Αυτή αντιστεκόταν και στο τέλος υποχώρησε…»

Η Φραντζέσκα Νίκα 17χρονη μαθήτρια τότε του σχολείου, η οποία την προσωπική της βιωματική μαρτυρία την έχει καταγράψει στο υπό τίτλο «Καλάβρυτα 1943-Μαρτρία» πόνημά της αναφέρει: «Κάποιο λένε ότι την πόρτα την άνοιξε ένας Γερμανός. Κανένας Γερμανός δεν την άνοιξε. Εγώ θυμάμαι ότι η πόρτα ήταν ξεκλείδωτη, όμως στον πανικό μας εμείς τη σπρώχναμε προς τα έξω, ενώ αυτή άνοιγε προς τα μέσα. Έπρεπε να στριμωχτούμε πολύ για να την ανοίξουμε. Τελικά άνοιξε και τρέξαμε προς την έξοδο. Ένας Γερμανός βάραγε με τον υποκόπανο για να αραιώσουμε. Νομίζω πως δεν ήταν διαταγή να μας κάψουν. Βέβαια αυτό δεν το ξέρει κανένας, ωστόσο, αν είχαν τέτοια διαταγή θα βάζανε φωτιά γύρω από το σχολείο, όπως έκαναν στα σπίτια, και θα μας καίγανε…».

Η Βασιλική Κολιοπούλου αναφέρει (βιβλίο Μαρτυρίες Μουσείου Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος): «βγήκαμε από την πόρτα που εν τω μεταξύ είχαν παραβιάσει οι πιο δυνατές γυναίκες. Η μητέρα μου με κρατούσε σφικτά απ’ το χέρι…».

Σε κάποιο γερμανικό τουριστικό οδηγό γράφτηκε το εξής κωμικοτραγικό: «Στα Καλάβρυτα οι κάτοικοι έχουν στήσει μνημείο του άγνωστου Γερμανού στρατιώτη που έσωσε τα γυναικόπαιδα».

Τι ακριβώς έγινε κανείς δεν μπορεί να επιβεβαιώσει με ακρίβεια. Ακόμη και αυτοί που ήταν παρόντες, ζούσαν στιγμές τρόμου και αγωνίας με αποτέλεσμα να μην είναι εύκολο να αντιληφθούν με ακρίβεια τι συνέβαινε. Ως πιθανότερη θεωρείται η εκδοχή που αναφέρει η 12χρονη τότε Γιώτα Κωνσταντοπούλου, η οποία ήταν μέσα στο σχολείο με τη μητέρα της: «θυμόμουν κάποιον Γερμανό που βρισκόταν μέσα στο κτίριο και χτυπούσε με το όπλο του το εσωτερικό της πόρτας για να τον αφήσουν να βγει από το κτίριο» και έτσι, μάλλον, να άνοιξε η πόρτα. Την άποψη αυτή την ενισχύει και η μαρτυρία της Ευσταθίας Τζούδα: «Ξαφνικά, και τη στιγμή που είχαμε παραλύσει από την αίσθηση του θανάτου με ένα τόσο οικτρό τρόπο, ένας στρατιώτης χτύπησε την πόρτα, την άνοιξε και τότε χυμάμε, ένα πλήθος ασυγκράτητο από την τρομάρα»( βιβλίο Δ. Καλδίρη έγκλημα χωρίς τιμωρία). Αυτό περίπου λέει (πιο πάνω) και η Φραντζέσκα Νίκα. Έτσι, προφανώς, γεννήθηκε ο θρύλος, που κάποιοι τον διασκεύασαν. Στους θρύλους πάντα υπάρχει πυρήνας αλήθειας, όχι όμως πως κάποιος Αυστριακός από ανθρωπιστικά αισθήματα έσωσε τα γυναικόπαιδα.

Εξάλλου οι Γερμανοί δεν είχαν πλέον κανέναν λόγο να εμποδίσουν την έξοδό τους, είχαν φέρει σε πέρας το μακάβριο έργο τους. Όπως αναφέρει η προαναφερόμενη Φραντζέσκα Νίκα, δεν είχαν σκοπό να βάλουν φωτιά στα γυναικόπαιδα, αλλά να τα εγκλωβίσουν στο σχολείο, για να μην παρεμποδίσουν την εκτέλεση των ανδρών και το κάψιμο των σπιτιών. Το ίδιο υποστήριξε και ο ιστορικός ερευνητής Δ. Κανελλόπουλος. Σε δημοσίευμά του στη «Φωνή των Καλαβρύτων», ανέφερε πως η άποψη ότι οι Γερμανοί δεν σκόπευαν να σκοτώσουν γυναικόπαιδα δεν είναι αυθαίρετη αλλά αναφέρεται στα γερμανικά αρχεία. Η διαταγή έλεγε: «Να κρατηθούν αυστηρά φρουρούμενα».

Σ.Σ. Το βιβλίο του Νίκου Σακελλαρόπουλου, δίτομο πολυτελής έκδοση, το οποίο έχει αποσπάσει άριστες, στην κυριολεξία, κριτικές και έχει χαρακτηριστεί πρότυπο συγγραφής τοπικής ιστορίας, δίνεται από τον ίδιο δωρεάν σε όποιον δώσει οικονομική ενίσχυση 20 ευρώ, ή όσα θέλει, στο σωματείο Ιεραποστολής. Πωλείται και στο κεντρικό βιβλιοπωλείο της Πάτρας «Γωνιά του Βιβλίου», με 20 ευρώ όπου και πάλι τα χρήματα (εκτός των ποσοστών που κρατάει το βιβλιοπωλείο) δίνονται για τον ίδιο ιερό σκοπό.

Παρατίθενται ενδεικτικά μικρά αποσπάσματα από μερικές από τις πολλές κριτικές

«Οι συμπατριώτες μας Καλαβρυτινοί, τωρινοί και μεταγενέστεροι, θα σας ευγνωμονούν για το σπουδαίο έργο σας». Αθανάσιος Φωτόπουλος πρώην καθηγητής ιστορίας Πανεπιστημίου Πατρών και τώρα πρόεδρος Ομίλου Πελοποννησιακών Σπουδών, ο οποίος και το προλογίζει.

«Προσφέρατε τα μέγιστα προς τον τόπον μας…». Μοναχός Μάξιμος Ιβηρίτης (τ. Πρωτεπιστάτης Αγίου Όρους-Συγγραφέας).

«Αποτελεί επιστημονική συμβολή στην έρευνα…Πρέπει να υποβληθεί στην Ακαημία για βράβευσή του…» Επαμ. Σπηλιωτόπουλος, επίτιμος καθηγητής Πανεπιστημίου Αθηνών, ακαδημαϊκός (τ. Πρόεδρος)

«Σας συγχαίρομεν, όλως ιδιαιτέρως, δια την τόσον πλουσίαν ιστορικήν και πολιτιστικήν σας προσφορά…» Ο πρώην μητροπολίτης Αμβρόσιος

«Πολύτιμη πηγή ιστορικών, περιβαλλοντολογικών, δημογραφικών και λαογραφικών στοιχείων…». Αθανάσιος Τζώρτζης ιστορικός ερευνητής

Πρόκειται για ένα συγγραφικό και εκδοτικό άθλο… φέρει τη σφραγίδα της εκδοτικής τελειότητας, εγκυρότητας και αρτιότητας. Λογοτεχνική Επιθεώρηση Τέχνης και Γραμμάτων «Νουμάς».

«Αφήνει έκθαμβο τον αναγνώστη…». Νικ. Παπακωνσταντόπουλος συγγραφέας.

)« Ένας θησαυρός για την ιστορική και μαρτυρική Επαρχία των Καλαβρύτων». Εφημερίδα «Πελοπόννησος».

«Έργο ζωής, σπουδαίο και μεγαλειώδες…Τα λόγια ωχριούν μπροστά στο μεγαλείο αυτού του σπουδαίου ιστορικού κειμένου…». Θεοδώρα Μαρούδα συγγραφέας- δημοσιογράφος, Εφημερίδα “Γνώμη” Πατρών.